Η εικονογράφηση του Ελληνορθόδοξου Ναού στο Μαπούτο της Μοζαμβίκης δια χειρός Helen Lieros / A Igreja Ortodoxa Grega no Maputo

Φωτογραφίζει και παρουσιάζει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Καθώς ανύποπτος εισέρχεσαι στον κομψό Ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στο Maputo (παλαιότερα Lourenço Marques), την πρωτεύουσα της Μοζαμβίκης, σε υποδέχονται και σε σφιχταγκαλιάζουν χρώματα! Κουβαλώντας από την Ελλάδα το εκκλησιαστικό περί εικονογραφίας κατεστημένο σκεπτικό σου, σε εκπλήσσει κατ' αρχάς αυτό το αγκάλιασμα. Κυρίως ο επαναλαμβανόμενος ευκαίρως-ακαίρως βυζαντινισμός της Ελλαδικής Εκκλησίας, αλλά και οι αναγεννησιακές απομιμήσεις στα Επτάνησα μάς κρατούν προ πολλών αιώνων δέσμιους σε συγκεκριμένες φόρμες και μοτίβα ως προς την εικονογραφία των ναών μας, κάτι που σημαίνει ότι ουδόλως είμαστε έτοιμοι ή ανοιχτοί ή ευδιάθετοι για οτιδήποτε το σύγχρονο ή νεοτερικό ή έστω για ακαδημαϊκή συζήτηση περί αυτού.

Όμως εδώ, στον Νότο της Γης και μάλιστα στην πολύχρωμη αφρικανική ήπειρο, βρισκόμαστε πλέον στην εμβέλεια άλλων ηθών, πολυειδών εθίμων και ιδιαζόντων πολιτισμικών παραδεδομένων, αρκετά διαφορετικών από τα τής καθ' ημάς Δύσεως (με όλες τις έννοιες), ήδη περιβαλλόμενοι από διαφορετικές συν-αισθήσεις. Όλη αυτή η -αλλιώς ωραία- ατμόσφαιρα απαιτεί, αν μη τι άλλο, τον σεβασμό μας και την καλή διάθεση απέναντί της!

Μέσα στον ναό των Ορθοδόξων στη μοζαμβικανή πρωτεύουσα εισπράττεις αμέσως ότι κυριαρχεί δεσποτικά, όχι η αγιογραφία με τη βυζαντινότροπη έννοια, αλλά η έλλογη Ζωγραφική, ο δανεισμός του σύγχρονου ανθρώπινου βλέμματος στον Ουρανό για να πραγματοποιήσει Κατάβαση ανάμεσά μας. Το θείο εγκοσμιώνεται πετυχημένα εδώ με μία ήπια ραγδαιότητα, όχι πλέον με τους τρέχοντες αγιογραφικούς κανόνες που γνωρίζουμε (οι οποίοι εδώ είναι εντελώς ακαταλαβίστικοι), αλλά μες από την εξελικτική ελευθερία που πρεσβεύει η σύγχρονη ζωγραφική τέχνη και την ελευθεριότητα του αφρικανικού χωροχρόνου.

Δημιουργός του όλου έργου είναι μια προσοντούχα γυναίκα, με ελληνική καταγωγή. Πρόκειται για την διακεκριμένη καλλιτέχνιδα Ελένη Λυερού (Helen Lieros), η οποία ζει και δραστηριοποιείται στην πόλη Χαράρε, την πρωτεύουσα της Ζιμπάμπουε (βλ. βιοεργογραφικό σημείωμά της παρακάτω). Αισθαντική και υποψιασμένη περί τα πιστεύματα της Ορθοδοξίας η καλή ζωγράφος αναλαμβάνει μεταξύ των ετών 1996 και 2000 να ιστορήσει τον εν λόγω περικαλλή Ναό. Συμπληρώματα κλήθηκε να κάμει η ίδια το 2008. Το αποτέλεσμα το διαπιστώνετε στην εδώ διαδικτυακή σημερινή παρουσίαση των έργων της.

Το κοίταγμα των πραγμάτων του Κόσμου (ανθρώπινων, θείων και θεανθρώπινων) από πλευράς τής Helen Lieros αφήνεται να αιχμαλωτίσει δημιουργικά και λειτουργικά πάμπολλα στοιχεία του περιβάλλοντος τής ωκεανοφίλητης χώρας. Η χλωρίδα και η πανίδα της αφρικανικής γης παρίστανται εδώ ενεργά, αλλά κυρίως περιχέονται τα νερά του Μεγάλου Ποταμού, του Ινδικού! Καθώς στέκεσαι στο κέντρο του ναού, αισθάνεσαι να παρασύρεσαι από τη βαθυκύανη επικράτεια του γείτονα Ωκεανού. Τα νοητά κύματα ρέουν ορμητικά, ενώ οι άγιες μορφές ιερώνονται ακόμη περισσότερο καθώς αναδύονται από τα ύδατα.

Τολμώ, τέλος, να ισχυρισθώ ότι η όλη εικονογράφηση διακρίνεται από μια νηφάλια κινητικότητα ή -αν προτιμάτε- από μια προαναστάσιμη αναστάτωση, που πάντως παραπέμπουν τόσο στην θαυμαστή εμπειρία της Δημιουργίας της Κτίσης εκ του μη όντος εις το Είναι, όσο και στην προετοιμασία για την εμπειρία και τη βίωση των Εσχάτων. Τα ιερά δρώμενα από Γενέσεως έως Αποκαλύψεως παρόντα hic et nunc!

Helen Lieros

Biography

1958/62 Studied at Ecole des Beaux Arts, Geneva * 1960 First Prize, Association of Women Artists, awarded by the Swiss Government * 1961/62 Prix de Holzer & Bursary - State Scholarship * 1962 Diploma and Arts Degree with Honours, Geneva * 1962/3 Scholarship to the Institute da Statale d’Arte, Florence, awarded by the Italian Government * 1964 Returned home and taught at Chaplin School, Gweru for three years * 1985/86 Perfectionment Artistique, Ecole Superieure D’Art Visuel, Geneva: Awarded for improvisation of materials, pigments, colour and painting * 1967/2009 Lives and works in Harare

Workshops

1977/79/84/85/89 Attended Centre des Gravure Contemporaine, Geneva. Etching with D. Diovorne, Ecole Superieure D’Art Visual, Geneva. 1990 Invited Artist in Residence, Wanganui Summer Workshop, New Zealand.

Commissions

1967 Executed four large murals at the Greek Orthodox Cathedral, Harare. 1996-2002 Executed murals (fresco secco) for the entire Greek Orthodox Cathedral at Maputo, Mozambique. 2008 Invited to return to Maputo to undertake new wall paintings in Greek Orthodox Cathederal.

Permanent Collections

Permanent Collection, National Gallery of Zimbabwe * The Cabinet des Estamps and Centre de la Gravure, Geneva. Museum of African Arts, Paris * Wilfredo Lam Museum, Cuba. Mini-Print International, Cadaques, Spain * Pinakothiki Sophia Laskaridou, Athens

Exhibitions (Solo)

1966 Naikes’ Gallery, Bulawayo. 1968 Polworth’s Galleries, Harare. 1970 Barbour’s Gallery, Harare. 1970 Stoa Texnis Gallery, Athens. 1972/75 Tara Arts & Seven Arts, Harare. 1973 Diogenes International Galleries, Athens. 1979 Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1983 Selected works, PG Gallery, National Gallery of Zimbabwe, Harare. 1985 Galerie Chausse Coqs, Geneva. 1991 Major Retrospective Exhibition, National Gallery of Zimbabwe, Harare. 1995 “Diary of an Inheritance” Gallery Delta, Harare 1995 “Antithesis”, Mayfair Gallery, London. 1998 “Logos - The Word - Gallery Delta, Harare. 2004 Retrospective Exhibition - a selection of paintings and graphics over three decades 1974 -2004, Gallery Delta, Harare. 2004 “Diaspora” Sophia Laskaridou Pinakothiki (State Gallery) Athens, Greece. 2005 ‘Aeons,’ National Gallery of Zimbabwe. 2007 ‘Antithesis,’Sophia Laskaridou Pinakothiki, Athens, Greece.

Exhibitions (Group)

1967 Federation of British Artists, London. 1971 Rhodesian Art, Beira, Mozambique. 1971 The National Annual Exhibition, National Gallery of Zimbabwe and frequently in ensuing years to present. 1972 American Embassy, Athens. 1974 Young Artists of Promise, Athens. 1974 The First Circle Exhibition, Harare. 1975 Rhodesian Select Exhibition, Ned-Art Gallery, Johannesburg. 1975 Graphics and Drawing Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1975 Art Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1976 Exhibition Arta, Gallery Delta, Harare. 1976 Select Rhodesian Artist’s Exhibition, Rand Show. 1977 Art Exhibition, Gallery Delta,, Harare. 1977 Aspects from Geneva, Gallery Delta, Harare. 1977 Summer Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1977 Environmental and Experimental Exhibition, National Gallery of Zimbabwe, Harare. 1978 Emergent Art, Gallery Delta, Harare. 1979 International Etching Exhibition, Centre de la Gravure, Geneva. 1979 Art Forms, Gallery Delta, Harare. 1980 Art Zimbabwe Exhibition, National Pavilion, Rand Show, Johannesburg. 1980 Expo 80: Graphics, Paintings, Ceramics and Sculpture, Gallery Delta, Harare. 1980 Creative Forms, Gallery Delta, Harare. 1980 Aspects from Geneva 2, Gallery Delta, Harare. 1981 Art Do Zimbabwe, Maputo, Mozambique. 1981 Graphics and Paintings Gallery Delta, Harare 1981 Summer Exhibition Gallery Delta, Harare. 1981/83 Recent Zimbabwean Literary & Art Exhibition, London and touring UK. 1981/82 Commonwealth Overseas League Exhibition, London. 1982 Art Forms 82, Gallery Delta, Harare. 1982 Paintings, Graphics and Ceramics, Gallery Delta, Harare. 1983 Solidarity Week, Beira, Mozambique. 1983 Spirit of Zimbabwe Exhibition, London. 1983 International All Africa Painting Exhibition, Dakar, Senegal. 1984 Black and White, Gallery Delta, Harare. 1984 Contemporary Graphics, Gallery Delta, Harare. 1985 Contemporary Graphics, Gallery Delta, Harare. 1985 Form and Symbol, Gallery Delta, Harare. 1985 Centre Genevois de la Gravure Contemporaine, Geneva. 1986 National Gallery of Zimbabwe Annual (NAM) Baringa Exhibition: (Special Mention in recognition of an artist who has made significant individual contribution “towards pinnacles of excellence in contemporary Zimbabwean art”). 1986 Wilfredo Lam Museum (Cuban Biennale). 1986 Mini-Print (Graphics) International, Cadaques, Spain and USA. 1986 Graphics 86, Gallery Delta, Harare 1986 Painting, Sculptures and Ceramics, Gallery Delta, Harare. 1986 Contemporary Zimbabwean Art, Gallery Delta, Harare. 1987 Platform 5 Images, Gallery Delta, Harare. 1987 Paintings and Sculptures, Gallery Delta, Harare. 1988 Paintings, Gallery Delta, Harare. 1988 Graphics, Gallery Delta, Harare. 1988 National Gallery of Zimbabwe Travelling Exhibition - New Delhi, India. 1988 Zimbabwe Heritage Exhibition, National Gallery of Zimbabwe, Harare. 1989 Zimbabwe Heritage Exhibition, National Gallery of Zimbabwe, Award of Merit (Painting), Award of Merit (Graphics). 1990 Zimbabwe Heritage Exhibition, National Gallery of Zimbabwe, First Recipient of the President’s Award of Honour. 1990 Commonwealth Arts Festival & Symposium, Auckland, New Zealand: One of 5 Zimbabwean artists invited to participate. 1990 Graphics, Gallery Delta, Harare 1990 Mini-Print International Exhibition, Cadaques, Spain. 1990 The New Decade, Gallery Delta, Harare 1990 The Summer Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1991 Zimbabwe Heritage Exhibition, National Gallery of Zimbabwe, Invited Artist. First of five selected artists presented to HM Queen Elizabeth II. 1991 The Summer Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1992 Small Works by Prominent Artists, Gallery Delta, Harare. 1992 Contrasts, Gallery Delta, Harare 1992/94 Zimbabwe Heritage Exhibition, National Gallery of Zimbabwe: Invited Artist. 1992 War on Want, Savannah Gallery, London. 1992 Hope and Optimism Portfolio, Oxford, England. 1993 Graphics Exhibition, Gallery Delta, Harare 1993 Prominent Artists, Gallery Delta, Harare 1993 8 African Women Artists, Savannah Gallery, London. 1994 Graphics Exhibition, Gallery Delta, Harare 1994 The Land Exhibition, Gallery Delta, Harare 1994 Prominent Artists Exhibition, Gallery Delta, Harare 1994 Summer Exhibition, Gallery Delta, Harare 1995 Gallery Delta - 20 Years, Gallery Delta, Harare 1995 Johannesburg Biennale, Zimbabwe Participant. 1996 The Land, The Landmark, The Landscape, Gallery Delta, Harare. 1996 Contemporary Art in Zimbabwe Today, Gallery Delta, Harare. 1996 Summer Exhibition, Gallery Delta, Harare. 1997 Graphics Exhibition, Gallery Delta 1997 Prominent Artists Exhibition, Gallery Delta. 1997 Landscape - The Changing Scene, Gallery Delta 1997 Summer Exhibition, Gallery Delta 1997 MBCA Decade of Award Winners, National Gallery of Zimbabwe, Harare 1998 Crossing Boundaries, The International Museum of Twentieth Century Art, Unesco Headquarters, Paris and Expo, Lisbon - representing Zimbabwe. 1998 The Graphics Group Exhibition, Gallery Delta. 1998 The Prominent Artists’ Exhibition, Gallery Delta 1998 Invited Artist, First Biennale, National Gallery of Zimbabwe 1999 Works on Paper Exhibition - Gallery Delta 1999 Festival Exhibition - Gallery Delta 1999 The Land Exhibition - Gallery Delta 1999 Prominent Artists Exhibition, Gallery Delta 1999 The Eve of the New Millennium Exhibition, Gallery Delta. 2000 Works on Paper Exhibition Gallery Delta 2000 Gallery Delta - 25th Anniversary Exhibition 2000 Earth Vision Exhibition - Gallery Delta. 2000 Post Election Selection - Gallery Delta 2000 Ikons, Gallery Delta. 2000 The summer Exhibition - Gallery Delta. 2001 Art from Zimbabwe. Art in Zimbabwe. Iwalelwa House University of Bayreuth, Germany. 2001 Eclectic - Gallery Delta. 2001 Wargames - Gallery Delta with Arthur Azevedo. 2001 The Summer Exhibition, Gallery Delta. 2002 Healthy Mind, Healthy Body, Greece. 2002 The Small Works - View Point / Split Image Exhibition, Gallery Delta. 2002 Explorations II, Gallery Delta.  2002 Totems Exhibition, Gallery Delta 2002 The Summer Exhibition, Gallery Delta. 2003 Olympiad 2004, Gallery Delta. 2003 Landscape Paintings, Gallery Delta 2003 Small Works - Insight, Gallery Delta. 2003 Ikons Exhibition, Gallery Delta. 2003 The Summer Exhibition, Gallery Delta. 2004 The Collector’s Exhibition, Gallery Delta. 2004 Fight Aids, Celebrate Life, Gallery Delta. 2004 A Collection of Small Works, Gallery Delta. 2004 Works on Paper - Drawings and Graphics, Gallery Delta. 2004 The Collector’s Exhibition, Gallery Delta. 2004 Fight Aids, Celebrate Life, Gallery Delta. 2004 A Collection of Small Works. Gallery Delta. 2004 Old and Modern, Gallery Delta. 2004 Legacy, Pasinger Fabrik, Munich, Germany. 2004 The Summer Exhibition, Gallery Delta 2005 Books, Words and Writings, Gallery Delta. 2005 Gallery Delta 30years, Gallery Delta. 2005 Black and White, Gallery Delta. 2005 Small Works, Gallery Delta. 2005 Landmark, Gallery Delta. 2005 The Summer Exhibition, Gallery Delta. 2006 Fragments of the Past – Lost Words, Lost Letters, Lost People: (With Marcos Villalta Pucci) Harare International Festival of Arts, National Gallery of Zimbabwe. 2005 Frame within a Frame, Gallery Delta. 2005 Expediency, Gallery Delta. 2005 The Post Election Selection, Gallery Delta. 2005 A Select Collection. 2006 Rembrandt: An African Response on his 400th Birthday, Gallery Delta. 2006 Drawings and Graphics, Gallery Delta. 2006 A Select Collection, Gallery Delta. 2007 Peace Through Unity In Diversity, Gallery Delta. 2008 The Summer Exhibition, Gallery Delta. 2009 The Land, Gallery Delta

Publications

Illustrated catalogues: National Gallery of Zimbabwe. * Arts Rhodesia, National Arts Foundation of Rhodesia, 1978 * Arts Zimbabwe, National Arts Foundation of Zimbabwe 1982 * Insight (Jan 1983) and other Newsletters of the National Gallery of Zimbabwe * Inflight Air Zimbabwe Magazine - cover.* Le Soleil, Dakar, 1983 * Africa Asia, Encyclopaedia Zimbabwe,1986 * Zimbabwean Stone Sculpture, Celia Winter-Irving, 1990 * Zimbabwe Heritage Catalogue 1990 - cover * 10 Jahre Zimbabwe Emotion and Kunst, Marie and Christian Schlaga, 1990 * Helen of Gweru, Fiona Lloyd, South Africa, 1991.* Article by the Artist, Southern African Art 1992 * Zimbabwean Women in Contemporary Culture, Diary, 1992 * Greek Artists Abroad, produced and published by the Greek Ministry of Foreign Affairs, Athens * Africa World Art Review, Arts and Culture, 1993 * Gallery Magazine No. 4, and others in the series, Gallery Publications, 1995 * Zimbabwe: Legacies of Stone, Past and Present volumne II, Geert G. Bourgois, Royal Museum for Central Africa, Tervuren, Belgium, 1997 * Gallery Magazine No 20 ,“Painting the Self”, Gallery Publications, 1999 * Gallery Magazine No 30, “Helen Lieros at Home”, Gallery Publications 2001.